عشق یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال زیباترین تجربه‌های انسانی است که ذهن و قلب انسان را درگیر خود می‌کند. عشق نه تنها یک احساس ساده یا لحظه‌ای نیست، بلکه ترکیبی از عوامل روانی، زیستی و اجتماعی است که در طول زمان شکل می‌گیرد و توسعه می‌یابد.
عفت حیدری فرهنگ یار تاب آوری ایران معتقد است در حالیکه بسیاری از افراد عشق را به‌عنوان یک نیروی جادویی می‌بینند که ناگهان و بدون دلیل مشخص به سراغ انسان می‌آید، اما واقعیت این است که عشق فرایندی پیچیده است که ریشه در رفتارها، افکار و واکنش‌های زیستی دارد. برای درک بهتر اینکه عشق چگونه به وجود می‌آید، باید ابتدا با مفهوم آن و مراحل شکل‌گیری آن آشنا شویم.

عشق معمولاً با جاذبه اولیه آغاز می‌شود.
این جاذبه می‌تواند ظاهری باشد، مانند لبخند، چشم‌ها، حالت بدن و رفتار فرد، یا حتی ویژگی‌های غیرمادی مانند صدا، شوخ‌طبعی، و نوع نگاه به زندگی. مغز انسان در چند ثانیه اول مواجهه با فرد مقابل تصمیماتی ناخودآگاه می‌گیرد که احساس جذابیت را تحریک می‌کند.
این مرحله به ظاهر ساده، نقش بسیار مهمی در آغاز فرآیند عشق دارد، زیرا بدون یک جاذبه اولیه، مراحل بعدی شکل‌گیری عشق ممکن است هرگز اتفاق نیفتد.
این جاذبه اولیه اغلب به عنوان محرک هیجانی عمل می‌کند و باعث می‌شود انسان تمایل به نزدیک شدن، شناخت بیشتر و تعامل با فرد مقابل پیدا کند.

پس از جاذبه اولیه، مرحله آشنایی و تکرار وارد بازی می‌شود.
هر چه بیشتر با فردی تعامل داشته باشیم و زمان بیشتری را در کنار او بگذرانیم، احتمال ایجاد دلبستگی و علاقه عمیق‌تر افزایش می‌یابد. روانشناسی این پدیده را «اثر آشنایی» می‌نامد. طبق این نظریه، انسان‌ها تمایل دارند به افرادی که بیشتر می‌بینند و با آنها تجربه مشترک دارند، علاقه‌مند شوند. این مرحله باعث می‌شود که احساسات سطحی تبدیل به وابستگی و محبت واقعی شود. تعامل‌های مکرر شامل گفتگوهای طولانی، انجام کارهای مشترک و تجربه لحظات خاص با فرد مقابل است. این تعامل‌ها باعث می‌شود که شناخت عمیق‌تری از ویژگی‌های شخصیتی، ارزش‌ها و نگرش‌های طرف مقابل به دست آورده و زمینه برای علاقه واقعی فراهم شود.

یکی دیگر از عوامل مهم در شکل‌گیری عشق، همزمانی نیازها و شرایط زندگی است.
زمانی که دو نفر در یک دوره مناسب از زندگی خود باشند، از نظر روانی، احساسی و حتی زمانی، احتمال شکل‌گیری عشق واقعی بیشتر می‌شود. به عبارت دیگر، اگر فردی آماده ارتباط عاطفی باشد و طرف مقابل نیز شرایط مشابهی داشته باشد، زمینه برای ایجاد عشق واقعی فراهم می‌شود. این همزمانی شامل آمادگی روانی برای پذیرش رابطه، توانایی تعامل و حل مسائل مشترک و همچنین ظرفیت عاطفی برای حمایت و دریافت حمایت عاطفی است. بدون این هماهنگی، حتی اگر جاذبه و علاقه وجود داشته باشد، عشق پایدار شکل نمی‌گیرد و ممکن است به دل‌بستگی سطحی یا هیجان گذرا تبدیل شود.

شباهت و هماهنگی نیز نقش مهمی در رشد عشق دارد.
انسان‌ها به طور طبیعی به افرادی جذب می‌شوند که در ارزش‌ها، سبک زندگی، طرز فکر و حتی شوخ‌طبعی با آنها شباهت دارند. این شباهت‌ها باعث می‌شوند که رابطه احساس راحتی و امنیت بیشتری ایجاد کند و احتمال بروز اختلافات و سوءتفاهم کاهش یابد. مطالعات روانشناسی نشان داده‌اند که زوج‌هایی که در ارزش‌ها و نگرش‌های اساسی زندگی هم‌راستا هستند، احتمال موفقیت و رضایت بلندمدت بیشتری دارند. شباهت‌ها نه تنها زمینه برای تفاهم و هماهنگی فراهم می‌کنند، بلکه باعث می‌شوند فرد مقابل به عنوان کسی شناخته شود که می‌تواند در مسیر زندگی شریک قابل اعتماد و پایدار باشد.

عشق علاوه بر عوامل روانشناختی، ریشه‌های زیستی و شیمیایی نیز دارد.
در مراحل اولیه عشق، مغز مواد شیمیایی خاصی آزاد می‌کند که احساسات عمیق و هیجانی را تحریک می‌کنند. از جمله این مواد می‌توان به دوپامین، اکسی‌توسین و نوراپی‌نفرین اشاره کرد. دوپامین باعث ایجاد حس لذت، هیجان و انرژی می‌شود و مغز را به دنبال تجربه‌های مثبت و نزدیکی با فرد مقابل سوق می‌دهد.
اکسی‌توسین، که به هورمون محبت معروف است، حس صمیمیت، اعتماد و وابستگی را افزایش می‌دهد و به تثبیت پیوند عاطفی کمک می‌کند. نوراپی‌نفرین باعث افزایش ضربان قلب، اضطراب مثبت و هیجان می‌شود و تجربه عشق را به یک حالت فیزیکی و روانی خاص تبدیل می‌کند. این ترکیب هورمونی باعث می‌شود که فرد مقابل منحصر به فرد و جذاب به نظر برسد و تجربه عشق به شدت ملموس و واقعی احساس شود.

یکی از مهم‌ترین عوامل تثبیت عشق، معنا دادن به رابطه و تجربه مشترک است.
زمانی که فرد حضور طرف مقابل را ارزشمند می‌بیند و احساس می‌کند که رابطه برای زندگی او معنا و اهمیت دارد، عشق عمیق‌تر و پایدارتر می‌شود. ایجاد خاطرات مشترک، حمایت عاطفی، همراهی در سختی‌ها و شادی‌ها و تجربه لحظات خاص با یکدیگر باعث می‌شود که عشق تنها یک احساس گذرا نباشد و به یک پیوند عاطفی قوی تبدیل شود.
این مرحله از عشق، مرحله‌ای است که رابطه به رشد و توسعه طولانی‌مدت دست پیدا می‌کند و دو نفر می‌توانند به یکدیگر اعتماد کنند، به یکدیگر تکیه کنند و زندگی مشترک را با هم بسازند.

عشق همچنین به مرور زمان تغییر می‌کند و شکل‌های مختلفی به خود می‌گیرد.
عشق اولیه که با هیجان و جاذبه شروع می‌شود، می‌تواند به عشق بالغ و پایدار تبدیل شود که بر پایه احترام، اعتماد و شناخت عمیق بنا شده است. این نوع عشق نیازمند صبر، تعامل مثبت، حل تعارض‌ها و توجه به نیازهای طرف مقابل است. عشق بالغ به فرد این امکان را می‌دهد که نه تنها لذت و هیجان را تجربه کند، بلکه امنیت، آرامش و رضایت عاطفی را نیز در رابطه احساس کند. به عبارت دیگر، عشق واقعی ترکیبی از احساس، شناخت و رفتار است که باعث رشد فردی و رشد رابطه می‌شود.

در زندگی روزمره، عشق می‌تواند در اشکال مختلفی ظاهر شود.
عشق رمانتیک بین دو نفر، عشق خانوادگی، عشق دوستانه و حتی عشق به خود همگی نمونه‌هایی از پیوند عاطفی هستند که انسان را به دیگران متصل می‌کنند و احساس معنا و رضایت در زندگی ایجاد می‌کنند. هر نوع عشق ویژگی‌ها و نقش‌های خاص خود را دارد، اما همه آنها بر پایه شناخت، احترام و ارتباط واقعی شکل می‌گیرند. شناخت دقیق خود و طرف مقابل، توانایی ابراز احساسات و گوش دادن فعال به نیازهای یکدیگر از عوامل مهم تقویت هر نوع عشق است.

همچنین، عشق نه تنها تجربه‌ای فردی است، بلکه تحت تأثیر فرهنگ، جامعه و محیط اجتماعی نیز شکل می‌گیرد. معیارهای فرهنگی، سنت‌ها، ارزش‌های جامعه و نقش‌های جنسیتی می‌توانند بر نحوه تجربه و بیان عشق تأثیر بگذارند. در جوامعی که رابطه باز و صادقانه تشویق می‌شود، افراد راحت‌تر احساسات خود را ابراز می‌کنند و عشق به شکل سالم‌تری رشد می‌کند. از سوی دیگر، محدودیت‌ها و فشارهای اجتماعی می‌توانند باعث سرکوب احساسات یا ایجاد پیچیدگی در روابط عاطفی شوند. بنابراین، درک محیط اجتماعی و فرهنگی و تطبیق رفتارها با آن، نقش مهمی در شکل‌گیری و حفظ عشق دارد.

عفت حیدری روانشناس اجتماعی در ادامه آورده است عشق نتیجه تعامل پیچیده‌ای از عوامل روانی، زیستی، اجتماعی و فرهنگی است. این فرایند از جاذبه اولیه شروع می‌شود، با آشنایی و تکرار تقویت می‌شود، با هماهنگی نیازها و شباهت‌ها تثبیت می‌شود و با معنا دادن به رابطه و تجربه مشترک رشد می‌کند. عشق یک احساس گذرا نیست، بلکه یک مسیر پویا است که نیازمند شناخت، صبر، توجه و تعامل مثبت است. هر فرد می‌تواند با درک بهتر خود، طرف مقابل و عوامل شکل‌گیری عشق، روابط عاطفی سالم و رضایت‌بخش‌تری ایجاد کند.

عشق واقعی چیزی فراتر از هیجان‌های لحظه‌ای است. این احساس توانایی تغییر، رشد و توسعه فردی و اجتماعی را دارد. عشق باعث می‌شود انسان‌ها بهتر یکدیگر را درک کنند، به یکدیگر کمک کنند و زندگی مشترک را با معنا بسازند. هر چه بیشتر عوامل شکل‌گیری عشق را بشناسیم و در رفتارها و نگرش‌های خود اعمال کنیم، احتمال تجربه یک رابطه عاطفی پایدار و رضایت‌بخش بیشتر خواهد شد. بنابراین، عشق نه تنها یک احساس زیبا، بلکه یک هنر و مهارت است که با شناخت، تمرین و تجربه، می‌توان آن را پرورش داد و به یک زندگی عاطفی موفق و رضایت‌بخش دست یافت.

عشق می‌تواند به عنوان یک منبع قدرتمند حمایت روانی عمل کند و تاب‌آوری فرد را در برابر چالش‌ها و فشارهای زندگی افزایش دهد. وقتی فردی در یک رابطه عاشقانه سالم قرار دارد، احساس امنیت، حمایت و اعتماد ایجاد می‌شود که توانایی مقابله با استرس و سختی‌ها را تقویت می‌کند.
عشق واقعی شامل پذیرش، درک، همدلی و همراهی در شرایط دشوار است و این ویژگی‌ها باعث می‌شوند فرد بتواند راحت‌تر با مشکلات روبرو شود و از نظر روانی قوی‌تر بماند.
از سوی دیگر، تاب‌آوری نیز به حفظ و رشد عشق کمک می‌کند. افراد تاب‌آور می‌توانند در مواجهه با اختلافات یا بحران‌های رابطه، کنترل هیجانات خود را حفظ کنند، به جای واکنش‌های مخرب، رفتارهای سازنده و حمایت‌کننده از خود و شریکشان نشان دهند. این مهارت باعث می‌شود رابطه پایدارتر شود و عشق در طول زمان عمیق‌تر و مستحکم‌تر شود. به عبارت دیگر، عشق و تاب‌آوری یک چرخه حمایتی ایجاد می‌کنند: عشق تاب‌آوری را تقویت می‌کند و تاب‌آوری، عشق را پایدار و مقاوم می‌سازد، تا زوج‌ها در کنار هم بتوانند رشد و پیشرفت کنند حتی در مواجهه با دشواری‌های زندگی.

دکتر منیر بیگلربیگی روانشناس و مشاور خانواده بر این باور است الگوهای ارتباطی همسران همان شیوه همیشگی و تکرارشونده‌ای است که زن و شوهر از طریق آن با یکدیگر حرف می‌زنند، احساساتشان را منتقل می‌کنند و اختلافات را مدیریت می‌کنند؛ الگویی که کیفیت آن می‌تواند پیش‌بینی‌کننده موفقیت یا ناکامی رابطه باشد.

به گزارش میگنا رسانه سلامت روان ایران  الگوهای ارتباطی همسران به مجموعه شیوه‌ها، رفتارها، واکنش‌ها و نحوه تعامل زن و شوهر با یکدیگر گفته می‌شود که در طول زمان شکل می‌گیرند و تعیین می‌کنند زوجین چگونه احساسات، نیازها، خواسته‌ها و تعارضات خود را بیان و مدیریت کنند. این الگوها مانند یک نقشه رفتاری عمل می‌کنند و مشخص می‌سازند هنگام خوشحالی، ناراحتی، اختلاف، تصمیم‌گیری یا گفتگو، هر یک از زوجین چگونه با دیگری برخورد می‌کند.

الگوهای ارتباطی همسران نقش مهمی در شکل‌گیری تاب‌آوری زناشویی دارند.
تاب‌آوری به توانایی زوجین برای سازگاری با چالش‌ها، فشارها و بحران‌های زندگی گفته می‌شود و کیفیت ارتباط یکی از مهم‌ترین عواملی است که این توانایی را تقویت یا تضعیف می‌کند.
زمانی که زن و شوهر از الگوهای ارتباطی سازنده مانند گفت‌وگوی آرام، گوش دادن فعال، همدلی، احترام و حل مسئله استفاده می‌کنند، احساس امنیت عاطفی در رابطه افزایش می‌یابد. این احساس امنیت باعث می‌شود زوجین حتی در شرایط سخت نیز در کنار هم بمانند و از بحران‌ها عبور کنند.
تاب‌آوری زناشویی رابطه مستقیمی با کیفیت الگوی ارتباطی دارد و هرچه زوجین مهارت‌های ارتباطی سالم‌تری داشته باشند، پایداری و رضایتشان نیز بیشتر خواهد شد.

الگوهای ارتباطی می‌توانند سازنده یا ناسازنده باشند. الگوهای سازنده شامل گفت‌وگوی آرام، گوش دادن فعال، احترام، همکاری و حل مسئله است و باعث افزایش صمیمیت و رضایت زناشویی می‌شود. در مقابل الگوهای ناسازنده مانند انتقاد، سرزنش، دفاعی شدن، کناره‌گیری، اجتناب و مشاجره شدید، روابط را فرسایش می‌دهند و احتمال سردی یا تعارض طولانی را افزایش می‌دهند.

۱. مفهوم ارتباط زناشویی و اهمیت الگوهای ارتباطی

ارتباط زناشویی یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین انواع ارتباطات انسانی است، زیرا برخلاف سایر روابط که تنها یک بخش از زندگی فرد را دربرمی‌گیرند، رابطه زناشویی شامل جنبه‌های مختلف زیستی، اقتصادی، عاطفی، اجتماعی و روانی است. زوجین نه تنها شریک زندگی، بلکه شریک احساسات، تصمیم‌گیری‌ها، چالش‌ها و آینده یکدیگر هستند.
همین گستردگی موجب می‌شود که کیفیت ارتباط زناشویی نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در سلامت روان فرد، ثبات خانواده، تربیت فرزندان و حتی احساس رضایت از زندگی داشته باشد. هر فرد قبل از ورود به ازدواج مجموعه‌ای از الگوهای درونی‌شده را از خانواده اصلی، تجربه‌های قبلی، باورهای فرهنگی و سبک تربیتی خود با خود حمل می‌کند. این الگوهای درونی‌شده نحوه واکنش او در زمان تعارض، شیوه بیان نیازها، روش بروز احساسات و حتی نوع نگاه او به رابطه را شکل می‌دهد. وقتی این الگوها وارد زندگی مشترک می‌شوند، زوجین با مجموعه‌ای از تعامل‌های پیچیده روبه‌رو خواهند شد که در طول زمان بر استحکام یا فرسایش رابطه اثر می‌گذارند.

پژوهش‌های گسترده در حوزه روانشناسی زناشویی نشان داده است که یکی از مهم‌ترین عوامل تمایز زوج‌های موفق از زوج‌های ناموفق، همین الگوهای ارتباطی است. زوج‌های موفق ممکن است اختلاف داشته باشند، اما شیوه مواجهه آنها با تعارض، احترام و همکاری بیشتری را نشان می‌دهد.

در مقابل زوج‌های ناموفق اغلب در چرخه‌های تکراری سوء‌تفاهم، حمله، کناره‌گیری و تخریب عاطفی گرفتار می‌شوند. به همین دلیل شناسایی الگوهای ارتباطی زوجین به عنوان موضوع اصلی بسیاری از تحقیقات علمی در زمینه ازدواج، مشاوره خانواده و رضایت زناشویی مطرح شده است. شناخت این الگوها به ما کمک می‌کند بفهمیم چرا برخی روابط پایدار و رضایت‌بخش هستند و چرا برخی دیگر با وجود عشق اولیه به سمت سردی، جدایی عاطفی یا حتی طلاق حرکت می‌کنند.

۲. طبقه‌بندی گاتمن و فیتزپاتریک و تعریف زوجیت با ثبات و بی‌ثبات

جان گاتمن، یکی از مشهورترین پژوهشگران حوزه ازدواج، همراه با فیتزپاتریک، الگوهای ارتباطی زوجین را به دو دسته بزرگ تقسیم کرد:
 همسران با ثبات
و
 همسران بی‌ثبات.

این طبقه‌بندی حاصل سال‌ها مشاهده مستقیم زوجین در آزمایشگاه‌های ارتباطی و استفاده از ابزارهای دقیق تحلیل رفتار بوده است. زوجیت با ثبات به این معنا نیست که هیچ تعارضی وجود ندارد، بلکه به این معناست که زوجین توانایی مدیریت تعارض و حفظ پیوند عاطفی را دارند. در مقابل، زوجیت بی‌ثبات نشان‌دهنده روابطی است که چرخه‌های مخرب ارتباطی بر آنها غلبه دارد و توانایی سازنده برای حل مشکلات در طول زمان کاهش می‌یابد.

یکی از مهم‌ترین یافته‌های گاتمن، نسبت معروف پنج به یک است. او نشان داد که در ازدواج‌های با ثبات، در جریان حل تعارض، هر پیام منفی با پنج پیام مثبت متعادل می‌شود. این پیام‌های مثبت شامل اعتبار‌بخشی، همدلی، آرامش، ابراز محبت و احترام است. اما در روابط بی‌ثبات، نسبت پیام‌های مثبت و منفی تقریباً برابر است و همین موضوع باعث می‌شود زوجین در طول زمان احساس فرسودگی کنند. در نتیجه این طبقه‌بندی نه‌تنها الگوهای ارتباطی را روشن‌تر می‌کند، بلکه نشان می‌دهد زوج‌ها چگونه می‌توانند روابط خود را به سمت ثبات بیشتر هدایت کنند.

زوج‌های سنتی در دسته زوجیت با ثبات قرار می‌گیرند. آنها نقش‌های زنانه و مردانه را به‌طور مشخص پذیرفته‌اند و روتین مشخصی در زندگی دارند. اگرچه گاهی در بیان عدم توافق محافظه‌کارانه عمل می‌کنند، اما از نشان دادن احساسات خود ترسی ندارند و همین ابرازگری به حفظ صمیمیت کمک می‌کند. زوج‌های دو جنسیتی یا آندروژن نیز با وجود تفاوت در سبک زندگی، به دلیل توانایی مذاکره عمیق و علاقه به گفتگو، قادرند ثبات رابطه را حفظ کنند.
در همین دسته زوج‌های اجتنابی قرار دارند که هیجان کمی در تعاملات نشان می‌دهند اما با پرهیز از کشمکش‌های مخرب و برخورد آرام و منطقی، روابط خود را پایدار نگه می‌دارند.

در مقابل زوجیت بی‌ثبات گروهی است که شامل زوج‌های ناسازگار و زوج‌های آزاد و مستقل می‌شود. زوج‌های ناسازگار معمولاً گرفتار چرخه انتقاد، دفاع، حمله و کناره‌گیری هستند. آنها هیجان منفی زیادی را تجربه می‌کنند و کمتر به رفتارهای مثبت توجه نشان می‌دهند. زوج‌های آزاد و مستقل نیز با وجود اینکه ممکن است ظاهراً آرام باشند، اما با اجتناب از تعارض و نبود هیجان مثبت، در طول زمان از یکدیگر فاصله می‌گیرند. این نوع رابطه معمولاً در معرض سردی عاطفی است و اگر به موقع اصلاح نشود، احتمال کاهش رضایت زناشویی بسیار زیاد خواهد بود.

۳. طبقه‌بندی فاورز و اولسون و گونه‌شناسی چهارگانه زوجین

فاورز و اولسون با پژوهش‌های گسترده خود یکی از مشهورترین مدل‌های زوج‌پژوهی را ارائه دادند. این دو پژوهشگر زوجین را بر اساس الگوی ارتباطی و نوع تعامل به چهار گروه تقسیم کردند. زوجین سرزنده بالاترین سطح رضایت زناشویی را دارند. آنها می‌توانند احساسات خود را بیان کنند، در حل مسئله با هم مشارکت دارند و از وقت‌گذرانی با یکدیگر لذت می‌برند. این گروه در مدیریت مسائل مالی، همکاری در امور خانه و ابراز محبت عملکردی بسیار مثبت دارند. از نظر ارزشی نیز سازگاری بالایی میان آنها وجود دارد.

زوجین سازگار در سطحی میانه قرار می‌گیرند. آنها به‌طور کلی رابطه خوبی دارند، یکدیگر را درک می‌کنند و در حل مشکلات همکاری می‌کنند، اما ممکن است در برخی مسائل مثل تربیت فرزند یا نقش مذهب در زندگی اختلاف‌نظر داشته باشند. این اختلاف‌نظرها معمولاً شدید نیست و می‌تواند با گفتگو مدیریت شود. زوج‌های سنتی از نظر فاورز و اولسون در بیان احساسات راحت نیستند و گاهی نگرش خشک‌تری به رابطه دارند، اما با تکیه بر ارزش‌های مشترک و پایبندی به تعهدات، رابطه خود را حفظ می‌کنند.

زوجین متعارض پایین‌ترین سطح رضایت را در این طبقه‌بندی دارند. این زوج‌ها در حوزه‌های مختلف مانند ارتباط، امور مالی، تربیت فرزند، روابط خانوادگی و حتی مسائل جنسی با اختلاف روبه‌رو هستند. آنها اغلب گرفتار تعارض‌های طولانی، سوءتفاهم‌های مکرر و ناتوانی در حل اختلاف‌ها هستند. این گروه معمولاً نیازمند مشاوره تخصصی هستند تا بتوانند چرخه‌های ارتباطی خود را اصلاح کرده و رابطه خود را بهبود دهند.

۴. طبقه‌بندی استوارت و الگوهای تبادلی مشکل‌ساز

استوارت از نخستین پژوهشگرانی بود که توجه خود را به الگوهای تبادلی ناسازگار زوجین در زمان تعارض معطوف کرد. او معتقد بود بسیاری از مشکلات زناشویی به دلیل چرخه‌های تکرارشونده‌ای است که زوجین در هنگام تعامل تجربه می‌کنند. یکی از این الگوها تبادلات اجباری است. در این حالت یکی از زوجین از طریق انتقاد یا فشار، دیگری را وادار به تسلیم می‌کند. این رفتار ممکن است در ظاهر باعث پایان تعارض شود، اما در واقع رابطه را دچار فرسایش عاطفی می‌کند. کناره‌گیری نیز یکی از الگوهای مخرب است که معمولاً زمانی رخ می‌دهد که یکی از زوجین احساس می‌کند ادامه بحث بی‌فایده یا تهدیدآمیز است. در چنین وضعیتی فرد برای رهایی از فشار، گفتگو را قطع و از موقعیت دوری می‌کند. این رفتار در کوتاه‌مدت آزار را کاهش می‌دهد، اما در بلندمدت صمیمیت را از بین می‌برد.

استوارت بر اساس شواهد پژوهشی نشان داد که زنان به‌طور معمول ابراز هیجان بیشتری در تعارض‌ها دارند، در حالی که مردان در شرایط تنش بالا بیشتر به کناره‌گیری روی می‌آورند. این موضوع می‌تواند باعث شکل‌گیری چرخه‌ای شود که در آن زن بیشتر فشار می‌آورد و مرد بیشتر عقب می‌نشیند. همین چرخه در نهایت به سردی عاطفی و کاهش رضایت منجر می‌شود. استوارت همچنین تاکید می‌کند که زوجین درمانده بیشتر درگیر اسنادهای منفی هستند؛ یعنی رفتار منفی همسر را دائمی، کلی و ذاتی فرض می‌کنند. این باورها یکی از عوامل اصلی فرسایش رابطه است.

۵. طبقه‌بندی کریستنسن و سالاوی و سه الگوی بنیادین ارتباطی

کریستنسن و سالاوی سه الگوی اصلی ارتباطی را معرفی کردند که هریک تاثیر متفاوتی بر رضایت زناشویی دارد. نخست الگوی سازنده متقابل است. در این الگو زوجین هنگام تعارض به دنبال راه‌حل برد برد هستند. آنها احساسات خود را بیان می‌کنند، از منطق و گفت‌وگو برای حل اختلاف استفاده می‌کنند و تلاش می‌کنند یکدیگر را درک کنند. رضایت زناشویی در این الگو بالاست، زیرا تعاملات بر پایه احترام و همکاری شکل می‌گیرد.

الگوی دوم توقع و کناره‌گیری است که یکی از شایع‌ترین و در عین حال مخرب‌ترین الگوهای ارتباطی به شمار می‌رود. در این الگو یک نفر در تلاش برای گفتگو و تغییر است، در حالی که نفر دیگر از تعامل دوری می‌کند. این الگو به مرور زمان باعث نارضایتی، دلخوری و احساس عدم‌درک می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که این الگو با افسردگی، کاهش صمیمیت و افزایش احتمال طلاق مرتبط است. الگوی سوم اجتناب متقابل است که در آن زوجین به جای حل مسئله، ارتباط خود را به حداقل می‌رسانند و زندگی موازی بدون درگیری و بدون صمیمیت خواهند داشت. این الگو معمولاً خطرناک‌تر از تعارض آشکار است، زیرا نبود ارتباط باعث می‌شود فاصله عاطفی روزبه‌روز بیشتر شود.

۶. جمع‌بندی نهایی و اهمیت الگوهای ارتباطی در رضایت زناشویی

مرور تمامی این طبقه‌بندی‌ها نشان می‌دهد که الگوهای ارتباطی نقش اساسی در موفقیت یا شکست رابطه زناشویی دارند. روابطی که بر اساس گفتگو، همدلی، احترام و حل مسئله شکل می‌گیرند، به سمت ثبات، رشد و صمیمیت حرکت می‌کنند. در مقابل روابطی که بر اساس اجتناب، حمله، کناره‌گیری یا اسنادهای منفی شکل می‌گیرند، به مرور دچار کاهش رضایت، افزایش دلخوری و سردی عاطفی می‌شوند.
تحقیقات علمی نشان داده‌اند که خشنودترین زوج‌ها آنهایی هستند که از تعارض نمی‌ترسند، بلکه آن را فرصتی برای فهم بهتر یکدیگر می‌دانند. مهارت‌های ارتباطی سازنده مانند گوش دادن فعال، بیان آرام احساسات، همدلی، شفافیت و همکاری در حل مسئله، اصل و اساس یک رابطه موفق هستند. در نهایت باید گفت الگوهای ارتباطی قابل تغییر و بهبود هستند و هر زوجی با یادگیری و تمرین می‌تواند رابطه‌ای پایدارتر، عمیق‌تر و رضایت‌بخش‌تر بسازد.