به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، در سال‌های اخیر، رشد همه‌جانبه پدیده‌ بلاگری، دایره شمول افراد و حرفه‌های فعال در آن را گسترده‌تر کرده است و پزشکان در حوزه‌های مختلف نیز ازجمله اصنافی هستند که خود را درگیر بلاگری کرده‌اند و فضای آموزشی ابتدایی آن به صحنه رقابت تجاری برای کسب درآمد و مخاطب و دنبال‌کننده بیشتر تبدیل شده است.

در سایه بی‌توجهی و انفعال دستگاه‌های نظارتی به فعالیت پزشکان در فضای مجازی و اقداماتی که انجام می‌دهند، مدت‌هاست با اقداماتی عجیب و قابل تأمل از سوی برخی پزشکان مواجه هستیم که بیشتر از اقدامات آنها، بی‌توجهی نهادهایی چون وزارت بهداشت،‌ پلیس اماکن، پلیس فتا و مراجع قضائی به اقدامات آنها تعجب‌آور است. عریان‌کردن بیماران قبل، حین و بعد از اعمال جراحی، یکی از اقداماتی است که این روزها در صفحات مجازی تعداد زیادی از پزشکان و جراحان مشاهده می‌شود، درحالی که بسیاری از این رفتارها به‌صراحت کارشناسان، نه‌تنها صرفاً با اصول اخلاقی، که با قانون هم در تضاد است.

برای بررسی ابعاد مختلف این مسئله، با آقای مهدی صانعی بازپرس دادسرای جرایم پزشکی تهران گفت‌وگو کردیم تا ابعاد بیشتری از این مسئله را واکاوی کنیم  که مشروح آن را در ذیل می‌خوانید:

طمع‌های اقتصادی باعث هنجارشکنی برخی پزشکان شده است

تسنیم: آقای صانعی، برای شروع بحث بفرمایید که اصل ایجاد چنین پدیده‌ای که به راحتی هم بسیار از ارزش‌ها و هنجارهای جامعه و هم شأن و منزلت جایگاه پزشکان را خدشه‌دار کرده است را ناشی از چه می‌دانید؟

متاسفانه چیزی که ما الان با آن مواجهه داریم، جذب اقتصادی بیمار یا متقاضی، به رعایت اخلاق و ارزش‌ها و هنجارها پیشی گرفته است؛ یعنی بالا بردن جنبه اقتصادی ارجیت دارد و رعایت هنجار و اخلاق دیگر اصلا مهم نیست. نتیجه‌اش دقیقاً این می‌شود که شما گفتید؛ یعنی می‌بینیم که بعضاً یک پزشک ایستاده و مقابل دوربین به بیمار می‌گوید لباست را دربیار تا همه نتیجه جراحی را ببینند. این علاوه بر اینکه هنجارشکنی است،  نتیجه‌ای که می‌دهد این است که یک جنبه القایی هم برای کسانی که می‌بینند دارد. یعنی به دیگران هم القا می‌کنند که شما هم باید بیایید و این جراحی را انجام دهید.

متأسفانه بسیاری از افرادی که برای اینگونه جراحی‌ها مراجعه می‌کنند، در واقع فقط برای انجام یک جراحی رفته‌اند. اولین کاری که می‌کند این است که اخلاق پزشکی اقتضا می‌کند که اگر بیمار یا مراجعه‌کننده در حالت طبیعی قرار دارد، به او بگوید شما نیاز به چنین عملی ندارید، مثلاً اگر بینی یک فرد در حالت عادی باشد و مشکلی برای تنفس وجود نداشته باشد و ظاهر مناسبی دارد، هرچند از لحاظ روانی بیمار نیاز به جراحی احساس کند، پزشک باید او را از این نیاز منصرف کند. اخلاق پزشکی هم اقتضا می‌کند که نخستین مشاوره صحیح را خود پزشک به مراجعه‌کننده بدهد اما چون جنبه اقتصادی این جراحی‌ها برای پزشک مهم است، متاسفانه بعضی از پزشکان نه‌تنها این مشاوره را نمی‌دهند،‌ بلکه شخصی که مثلاً فقط برای جراحی بینی یا یک تزریق ژل به او مراجعه کرده است را به بهانه‌هایی مثل ایجاد تقارن و زیبایی بیشتر در چهره، به انجام جراحی‌های متعدد ترغیب می‌کنند. یعنی چند جراحی دیگر را هم به مراجعه‌کننده تحمیل می‌‌کند. 

متأسفانه هنجارها و ارزش‌ها به خاطر این مسائل اقتصادی فدا می‌شوند؛ این تحمیل عمل‌های جراحی به متقاضی یا بیمار که در اصل نیازی به آنها ندارد، در واقع اقدامات تهاجمی نسبت به بدن فرد است که به خاطر یکسری طمع‌های اقتصادی و مالی افراد پشت‌پرده این جراحی‌ها رخ می‌دهد و آسیب‌هایش را امروز از لحاظ اخلاقی و اجتماعی در جامعه می‌بینیم و صدمات این آسیب‌ها هر روز بیشتر و نمایان‌تر هم می‌شود.

بیشتر پرونده‌های پزشکی با شکایت مردم تشکیل می‌شود نه گزارش وزارت بهداشت

تسنیم: خب جایی که برخورد قانون با این پدیده‌ها یا ضعیف است یا اساساً برای برخورد خلأ وجود دارد، آن نتیجه‌ای که لازم است به دست نمی‌آید. الان نگاه کالاسازی از بیمار باعث می‌شود پزشک یا پزشک‌بلاگر بگوید ما در این فضای رها، هم تبلیغات خوب داریم، هم درآمدزایی مناسبی ایجاد کرده‌ایم و هم مانعی مقابل این عملکرد نداریم. ولی اگر وزارت بهداشت و مرکز نظارت و ارزیابی آن به وظیفه خود در حوزه نظارت به درستی عمل کند و در پی گزارش آن، مرجع قضائی برخورد مقتضی با متخلف داشته باشد و برخورد را رسانه‌ای هم بکند، قطعاً این اقدامات سد محکمی جلوی تخلفات خواهد بود. 

این نظر را کاملاً قبول دارم؛ یعنی آن برخوردی که شایسته است انجام شود در حال حاضر به خاطر ضعیف بودن نظارت انجام نمی‌شود. الان پرونده‌هایی تشکیل می‌شود که مربوط به تبلیغات غیرمجاز و انتشار تصاویر پیش و پس از جراحی بیماران است. یا مثلاً بعضی از پزشکان برای جذب مخاطب یکسری هنجارشکنی‌های نامتعارفی را انجام می‌دهند که در واقع خانمی را به عنوان الگو نشان دهند. در مورد اینها من پرونده خاصی که ارجاع شده باشد نمی‌بینم.

این را در خاطر داشته باشید غالب پرونده‌هایی که برای صفحات مجازی و غیرمجاز امروز در دادسراها تشکیل می‌شود با شکایت شاکیان خصوصی است و نه اعلام جرم وزارت بهداشت.

تسنیم: یعنی این پرونده‌ها براساس نظارت ذاتی وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی ایجاد نمی‌شوند بلکه بر اثر آسیبی است که متوجه مردم شده است؟

بله دقیقا؛ البته نه اینکه هیچ موردی از گزارش نظارتی نباشد، بعضاً پرونده‌هایی هم است که وزارت بهداشت یا مراجع نظارتی دیگر در خصوص پیج‌های غیر مجاز اعلام جرم می‌کنند که پزشکان فلان پزشک عکس نامناسب بیمار را منتشر کرده است یا یک وضعیت خاص چهره را به عنوان الگو به جامعه معرفی می‌کنند، اما اینها به صورت معدود است. غالب پرونده‌هایی که در مورد صفحات غیرمجاز به دادسرا می‌آید با شکایت شاکیان خصوصی است، یعنی یک شخصی به این پیج و صفحه اینستاگرامی مراجعه کرده، فریب خورده، پیش پزشک رفته و آسیب دیده  است و حالا برای آسیب شکایت کرده و در کنار پیگیری آسیب، از تبلیغات یا انتشار تصاویر در پیج هم شکایت می‌کند. عمده شکایات به این شکل است نه اینکه ناشی از اعلام جرم و شکایت مراجع نظارتی باشد.

نظام پزشکی باوجود بالاترین اختیارات قانونی، نظارت ضعیفی دارد 

تسنیم: در موارد که مثلاً پزشکی به خودش اجازه می‌دهد جراحی‌های عجیب، نامتعارف و همراه با رفتارهای غیراخلاقی و قبیح از خود نشان می‌دهد، مرجع قضائی به طور مستقیم اجازه و اختیار ورود ندارد؟ چه مانعی وجود دارد که این رفتارهای زننده و مشمئزکننده به راحتی در فضای مجازی به راحتی منتشر می‌شود و این پزشکان اطمینان دارند هیچ برخوردی با آنها نمی‌شود؟

قطعاً اطمینان خاطر این پزشکان ناشی از نظارت ضعیف است. خود مراجع قضائی به عنوان اینکه یک واحد ناظر بر پیج‌های اینستاگرامی و سایر صفحات مجازی در خود داشته باشند و علیه پیج‌ها و افراد متخلف اعلام جرم کند، خیر؛ به این شکل نهاد خاصی وجود ندارد. الان که بحث ما درباره صفحات اینستاگرامی است، مراجع نظارتی مرتبط با آنها خب خود وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی هستند که بر عملکرد پزشکان نظارت می‌کنند و اگر موردی بود اعلام شکایت  می‌کنند. ببینید تبلیغات غیرمجاز در خود ماده 14 آیین‌نامه تخلفات سازمان نظام پزشکی تخلف دانسته شده و قابل برخورد هم هست. یعنی اصلاً سازمان نظام پزشکی برای اینکه با یک پزشک متخلف یا تبلیغات غیرمجاز توسط پزشکان برخورد کنند، نیازی به اعلام جرم در مرجع قضائی ندارد و خودش می‌تواند در هیئت تخلفات به این مسائل رسیدگی و برای پزشک متخلف محکومیت صادر کند. ضمانت اجرای لازم برای این کار را هم از توبیخ تا تعلیق و حتی ابطال پروانه در اختیار دارد.  خب همین مجازات‌ها را در نظر بگیرد و اصلاً نیازی به اینکه به مرجع قضائی هم بخواد اعلام کند ندارد ولی متأسفانه نظارتی که برای برخورد با این پزشکان نیاز است، در حال حاضر بسیار ضعیف است.

تسنیم: سؤالی که اینجا پیش می‌آید این است که دادسرای جرایم پزشکی این مطالبه را که باید با این تخلفات پیش از رسیدگی در دادسرا، برخورد شود داشته است؟ چرا مثلاً همین چند وقت اخیر چطور در بحث وکیل‌بلاگری که تبلیغاتش حاشیه‌ساز شد،‌ به سرعت مرجع قضائی ورود کرد اما در بحث پزشک‌بلاگرهای متخلف با چنین برخوردی روبه‌رو نیستیم؟ این احتمال که مافیای پزشکی که شاید در بدنه مدیریت کلان بهداشت و درمان نفوذ هم کرده باشند، مانع اقدامات مؤثر نیست؟

بله، قطعاً اگر مثل ماجرای آن وکیل‌بلاگر مسئله‌ای پیش بیاید، دادستانی هم ورود می‌کند ولی الان بحث ما در مورد یک شخص خاص یا یک پزشک خاص نیست بلکه در مورد یک جریانی که ایجاد شده و در بسترهای مختلف، اقدامات مختلف مثل تبلیغات غیرمجاز برای هنجارشکنی انجام می‌دهند مواجه هستیم. اینها اصلاً درمان را از حالت درمان پزشکی بیمار به مثابه برخورد با یک کالای اقتصادی درآوردند و این کالای اقتصادی الان تفوق پیدا کرده بر هنجارمند بودن و ارزش‌مدار بودن. اما با این جریانی که الان ایجاد شده باید چطور مقابله کرد؟ ببینید با این جریان ایجادشده قطعاً مقابله صرف قانونی و قضائی پاسخگو نیست. این برخورد قضائی باشد، برخورد انتظامی توسط سازمان نظام پزشکی باید باشد و قطعاً همزمان باید برخورد جریان تبلیغاتی و فرهنگ‌سازی از درون جامعه هم باشد. یعنی یک مجموعه از اقدامات باید شکل بگیرد تا با جریانی که متأسفانه الان در فضای مجازی برخی از پزشکان ایجاد کرده‌اند _که باز تأکید می‌کنم مربوط به تمام جامعه پزشکان نیست_ برخورد مناسب و اثربخش صورت گیرد.

قاطبه جامعه فرهیخته پزشکی به تبلیغات سخیف تن نمی‌دهد

بسیاری از پزشکان هستند که من آنها را می‌شناسم و حتی در حوزه زیبایی هم مشغول به فعالیت هستند؛ از آنها پرسیده‌ام که چرا تصویر بیماران خود را قبل و بعد از جراحی منتشر نمی‌کنید؟ در جواب می‌گفتند چون این کار مجاز نیست، انجام نمی‌دهیم؛ یعنی خیلی از پزشکان در این حد هم حساسیت دارند که حتی تصویر ساده بیمار خودشان را حاضر نیستند منتشر کنند. اتفاقاً این پزشکان، پزشکانی هستند که هیئت علمی دانشگاه و دارای جایگاه اجتماعی خوب و قابل توجه حتی در جامعه پزشکی هستند اما به هیچ وجه به اینکه چنین تبلیغات سخیفی را منتشر کنند تن نمی‌دهند. 

پزشکانی که شما می‌بینید با سوءاستفاده از برخی زنان تبلیغات خلاف عفت عمومی و در تعارض با هنجارها و ارزش‌های جامعه انجام می‌دهند کسانی هستند که جایگاه اجتماعی، علمی و اخلاقی هم بین خود پزشکان ندارند. این نکته بسیار مهمی از لحاظ روانشناسی است. یعنی پزشکانی که جایگاهی والا در صنف خود داشته باشند، هیچ وقت چنین تبلیغاتی نمی‌کنند. تعداد پزشکان متخلف هم اینطور نیست که در صنف خودشان قابل توجه باشد.  صنف پزشکی هم تبلیغات این افراد را ببیند، نکوهش می‌کند و برای قاطبه آنها قابل پذیرش نیست ولی خب یک جریانی به وجود آمده که قطعاً برخورد با این جریان باید با یک همکاری بین‌بخشی اعم از سازمان نظام پزشکی، وزارت بهداشت، قوه قضائیه و رسانه‌ها صورت گیرد.

یعنی اگر فردا قوه قضائیه پای کار تمام اقدامات لازم بیاید اما از طرف دیگر نهادهای نظارتی دیگر مثل وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی ورود لازم را نداشته باشند کار به نتیجه نمی‌رسد. از طرف دیگر، رسانه‌ها هم باید صحیح بودن این اقدامات را پشتیبانی و نکوهیده‌بودن تخلفات را تبیین کنند.

کسانی که این تبلیغات را انجام می‌دهند کسانی هستند که واقعا از لحاظ پزشکی هم پزشکان خوبی نیستند. این خیلی نکته جالبی است که خدمت شما می‌گویم. پزشکانی که از این طریق (تبلیغات خلاف هنجارها) بیماران را جذب می‌کند، در پرونده‌های قضائی می‌بینم که بیشترین قصور پزشکی و آسیب به بیماران را دارند. یعنی این افراد چون از طریق تخصص و کار پزشکی انقدر خوب نیستند که بتوانند بیماران را جذب کنند، از طریق چنین تبلیغاتی به صورت خلاف رویه معمول و صحیح اقدام به جذب بیماران می‌کنند و بیمارانی که از این طریق جذب این پزشکان می‌شوند غالباً آسیب هم می‌بینند.

تسنیم: بحث ترک فعل و انفعال در انجام وظیفه از سوی ناظران قانونی در وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی قابل پیگیری است؟

بحث ترک فعلی که می‌فرمایید خب این هم یک موضوع قابل بررسی است و درست می‌فرمایید؛ ببینید ترک فعل یعنی یک جایی که وزارت بهداشت یا سازمان نظام پزشکی یا همه  مراجع نظارتی که وظیفه دارند، اگر موضوعی باشد و عامدانه گزارش ندهند، خب این از لحاظ قضائی قابل پیگیری است.

روزانه ده‌ها برابر انسداد صفحات غیرمجاز، پیج جدید ایجاد می‌کنند

تسنیم: خب وقتی شما می‌فرمایید عمده تشکیل پرونده‌ها در این زمینه ناشی از شکایت شاکیان خصوصی است، یعنی این نهادهای نظارتی در عملکرد نظارت خود کوتاه‌ کرده‌اند.

من این را می‌خواهم خدمت شما بگویم که خود این نهادهایی هم که شما می‌فرمایید یکسری محدودیت‌هایی دارند؛ یعنی از لحاظ تعداد نیرو هم ممکن است با محدودیت مواجه باشند. اینجا اجازه دهید مطلبی را خارج از این مسئله مطرح کنم. من روزانه به خاطر همین شکایت شاکیان خصوصی شاید حدود 10 پیج در فضای مجازی را مسدود می‌کنم. مشخصاً همین امروز هم یک پیج خیلی معروف را با حدود 500هزار دنبال‌کننده مسدود کردم که به خاطر برخی معذوریت‌ها نمی‌توانم نام پیج را بگویم ولی جزو یکی دو پج معروف حوزه پزشکی و پیکرتراشی بود.

بنده به عنوان یک مسئول قضائی که روزی هفت هشت پیج را مسدود می‌کنم با وضعیتی روبه‌رو هستم که در قبال همین پیج‌هایی که مسدود می‌شود روزی 50 تا 100 پیج غیرمجاز جدید ایجاد می‌شود. تعداد این پیج‌های غیرمجاز به صورت افسارگسیخته در حال افزایش است و قطعاً نظارت سخت می‌شود.

تسنیم: خب دلیل این سختی نظارت شاید از این جهت باشد که ما بیایم به جای اینکه با متخلف برخورد کنیم، با ابزار تخلف برخورد کنیم و همین کار، باعث یک دور باطل می‌شود؛ متخلف باقی است ولی ما سعی می‌کنیم فقط ابزار تخلف او را آن هم به مدت کوتاه حذف کنیم. شما پیج متخلف را مسدود کردید اما آن پزشک همچنان مشغول به کار است و کارش را انجام می‌دهد؛‌ شما هم یا باید منتظر شکایت شاکی خصوصی باشید،‌ یا اینکه شاید وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی گزارش تخلف را برای شما ارسال کنند.

من این صحبت شما را کاملاً قبول دارم که در کنار معلول باید با علت هم برخورد شود. الان فضای خیلی افسارگسیخته‌ای در فضای مجازی داریم. البته باید یک نکته را هم گوشزد کنم. اینکه بسیاری از این پیج‌های غیرمجاز متعلق به پزشک نیست متعلق به غیرپزشک است. 

تسنیم: برای اینکه پزشک از مسئولیت‌های حقوقی تخلف در پیج خلاص شود؟

نه؛ واقعاً متعلق به غیرپزشک است. 

دلالان، بیمار را به پزشکان و کلینیک‌های زیبایی می‌فروشند

تسنیم: خب چطور یک پیج اینستاگرامی برای فرد غیرپزشک است اما از لحظه به لحظه جراحی در اتاق عمل فیلم و عکس منتشر می‌کند؟

ما الان در حوزه پزشکی یک آسیب اجتماعی داریم به نام «دلال بیمار»؛ یکسری افراد هستند در فضای مجازی که پیج‌هایی دارند و تصاویری فریبنده از قبل و بعد عمل منتشر می‌کنند. مردم مراجعه می‌کنند به این پیج‌ها، تقاضای عمل می‌دهند و بعد این دلالان بیمار، سراغ پزشک می‌روند و می‌گویند این بیمار را به شما معرفی می‌کنیم به شرطی که 40درصد، 50درصد یا حتی 60درصد هزینه جراحی را به من پرداخت کنی. در بسیاری از موارد این دلالان، درآمد غالب را دریافت می‌کنند.

تسنیم: اینکه 60درصد دستمزد و درآمد جراحی را دلالان دریافت می‌کنند،‌ آمار واقعی است یا مثال؟

بله واقعا اینطور است. بسیاری از دلالان با همین درصدها بیمار را به کلینیک‌ها و پزشکان می‌فروشند. خیلی از این پیج‌هایی که شما در فضای مجازی می‌بینید که حتی پزشک را منتشر می‌کند در واقع فیلم پزشک را منتشر می‌کنند که بیمار را جذب کند و واقعاً درآمد هنگفتی هم از این راه به  دست می‌آورند.

تسنیم: ممکن است این هوشمندی بین آنها برقرار باشد که پزشک برای فرار از مسئولیت‌های حقوقی، این کار را بکند؟

بله این هم ممکن است ولی واقعاً ما یک موضوعی در بحث پزشکی داریم به عنوان دلال بیمار که در فضای مجازی فعال هستند و چنین آسیبی داریم. حالا ممکن است یک پزشک پیجی داشته باشد که در اختیار ادمین قرار دارد و توسط او اداره می‌شود، این یک بحث است اما واقعاً فارغ از این یکسری پیج‌هایی داریم که متعلق به دلالان است.

تسنیم: چطور می‌توان تفاوت مالکیت این دو پیج که یکی متعلق به پزشک و دیگری متعلق به دلال بیمار است را تشخیص داد؟

پیج‌هایی که متعق به پزشک است معمولاً نام دکتر را به عنوان اسم پیج انتخاب می‌کنند اما پیج‌هایی که در اختیار دلالان قرار دارند معمولاً عناوین کلی بیماری یا جراحی‌ها مثل پیکرتراشی، بلفاروپلاست  و کلینیک جراحی و کلینیک زیبایی دارند.

پایان بخش نخست