به گزارش خبرنگار خبرگزاری مهر، قباد مرادی رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت در همایش روز جهانی ایدز که به صورت مجازی برگزار شد، در تشریح شرایط جهانی HIV گفت: تا پایان سال ۲۰۲۴ حدود ۴۰ میلیون نفر در جهان با HIV زندگی می‌کردند. به‌رغم کاهش نسبی موارد ابتلاء نسبت به یک دهه گذشته، همچنان سالانه حدود یک‌میلیون و ۳۰۰ هزار نفر به ویروس مبتلا می‌شوند و ۶۳۰ هزار نفر بر اثر عوارض ناشی از HIV جان خود را از دست می‌دهند.

به گفته وی؛ تاکنون ۹۱ میلیون نفر در جهان به HIV مبتلا شده‌اند و از آغاز اپیدمی تاکنون حدود ۴۴ میلیون نفر جان باخته‌اند؛ رقمی که نشان از سهم قابل‌توجه HIV در مرگ‌ومیر جهانی دارد، با این حال، وی تأکید کرد که پیشرفت‌های درمانی موجب شده ۳۶ میلیون نفر از مبتلایان تحت درمان ضدویروسی قرار گیرند که یکی از نقاط امیدبخش در مقابله با این بیماری است.

مرادی در ادامه به اهداف بین‌المللی اشاره کرد و گفت: کشورها باید بر اساس برآوردهای ملی، موارد مبتلا را شناسایی کنند و تلاش شود ۹۰ درصد از موارد تخمینی، شناسایی و سپس ۹۰ درصد این افراد تحت درمان ضدویروسی قرار گیرند و در نهایت ۹۰ درصد از مبتلایان تحت درمان به کنترل ویروسی برسند.

وی افزود: این اهداف که قبلاً ۹۰-۹۰-۹۰ بود، اکنون به ۹۵-۹۵-۹۵ تا سال ۲۰۳۰ ارتقا یافته است و اگرچه دستیابی به این هدف جاه‌طلبانه و بسیار دشوار است، اما جامعه جهانی در مجامع بین‌المللی روی آن به اجماع رسیده و کشورها موظف به حرکت در این مسیر هستند.

رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت با ارائه تازه‌ترین تحلیل‌ها درباره وضعیت HIV در کشور، تأکید کرد که الگوی انتقال این بیماری به‌طور قابل توجهی تغییر کرده است.

به گفته وی، در حالی که گذشته بخش عمده موارد ابتلاء ناشی از اعتیاد تزریقی بود، امروز تنها ۷ درصد موارد از این طریق منتقل می‌شوند و سهم انتقال جنسی به مرور در حال افزایش است.

مرادی هشدار داد: اگر شکل مداخلات، آموزش‌ها و نگاه کلان به بیماری تغییر نکند، این روند می‌تواند اپیدمی را از حالت متمرکز به اپیدمی عمومی تبدیل کند.

وی با اشاره به سن ابتلاء گفت: پس از تشخیص، بیشترین موارد ابتلاء در گروه‌های سنی بالای ۲۱ سال مشاهده می‌شود و بسیاری از مبتلایان ممکن است رفتارهای پرخطر دیگری نیز داشته باشند.

مرادی همچنین خاطرنشان کرد: انتقال مادر به کودک بسیار کم است و تنها یک درصد کل موارد در کودکان گزارش می‌شود که نشان‌دهنده کنترل نسبی این مسیر انتقال است.

شاخص‌های هشداردهنده وضعیت بیماری

رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر در خصوص شاخص‌های مهم وضعیت HIV توضیح داد: ۷۶ درصد مبتلایان هنگام تشخیص CD4 کمتر از ۵۰۰ دارند؛ این نشان می‌دهد که بسیاری از بیماران دیر شناسایی می‌شوند.

به گفته وی؛ مرگ‌ومیر در سال اول تشخیص بین ۶ تا ۷ درصد است، که این شاخص نیز هشداردهنده است و نشان می‌دهد بخشی از بیماران به دلایلی مانند ناآگاهی یا دسترسی محدود دیر مراجعه می‌کنند.

مرادی ادامه داد؛ افزایش درصد زنان مبتلا و رشد انتقال جنسی نیز از دیگر شاخص‌های هشداردهنده محسوب می‌شوند و تنها شاخص مثبت، پایین بودن میزان ابتلاء در کودکان است که نشان می‌دهد ویروس هنوز در جمعیت عمومی به‌طور گسترده گردش نمی‌کند.

مرادی افزود: این پنج شاخص غیرمستقیم وضعیت بیماری را نشان می‌دهد و برنامه‌ها باید تقویت شوند، مداخلات اثرگذارتر طراحی شوند و دستاوردهای پیشین حفظ شود.

نقش برنامه‌های کاهش آسیب و راهکارهای پیشگیرانه

وی با اشاره به موفقیت برنامه‌های کاهش آسیب در کنترل انتقال از طریق تزریق گفت: تعداد معتادان تزریقی کشور کاهش یافته و این دستاورد نتیجه صرف هزینه، زمان و تلاش زیاد است، با این حال، نباید به دستاوردها بسنده کنیم و همیشه باید تلاش کنیم آنها را حفظ کنیم، زیرا غفلت می‌تواند بحران جدیدی ایجاد کند.

رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر راهکارهای اصلی برای مقابله با تغییر الگوی انتقال HIV را چنین برشمرد و گفت: فزایش میزان تشخیص زودهنگام، حفظ دستاوردهای کاهش آسیب و درمان افراد معتاد، تقویت آموزش و آگاهی عمومی در گروه‌های پرخطر و بهبود اثربخشی مداخلات درمانی و پیشگیرانه مهم است.

مرادی در پایان تأکید کرد: اگر به روندهای جدید انتقال توجه نشود و برنامه‌ها و مداخلات به‌روزرسانی نشوند، ممکن است HIV از گروه‌های محدود به جمعیت عمومی سرایت کرده و اپیدمی گسترده‌تری ایجاد شود.

لادن عباسیان، فوق تخصص بیماری‌های عفونی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران در گفتگو با خبرنگار مهر با توجه به روز جهانی ایدز در مورد این بیماری توضیحاتی داد و گفت: ویروس HIV پس از ورود به بدن انسان، با تخریب سلول‌های ایمنی آغاز به تکثیر می‌کند و توان دفاعی بدن را کاهش می‌دهد.

راه‌های اصلی انتقال ویروس HIV شامل ارتباط جنسی محافظت‌نشده و رفتارهای پرخطر جنسی، انتقال خون یا فرآورده‌های خونی آلوده، استفاده از سوزن مشترک و انتقال از مادر مبتلا به نوزاد است.

وی ادامه داد: پس از ورود HIV به بدن، ویروس به سرعت تکثیر می‌شود و سلول‌های ایمنی را هدف قرار می‌دهد. با این حال، درمان‌های دارویی موجود در جهان می‌توانند تکثیر ویروس را به‌طور کامل مهار کرده و بار ویروسی را در خون به صفر برسانند. این موضوع سبب می‌شود امکان انتقال ویروس از بیماران تحت درمان مؤثر، عملاً منتفی شود. به این ترتیب، افرادی که تشخیص HIV برایشان قطعی می‌شود، در صورت شروع درمان به‌موقع، نه‌تنها چرخه انتقال را متوقف می‌کنند، بلکه می‌توانند زندگی و طول عمر طبیعی داشته باشند.

عباسیان اظهار داشت: بر اساس آخرین آمار سال ۱۴۰۴، تعداد افراد شناسایی‌شده مبتلا به HIV در ایران ۲۵٬۸۷۰ نفر اعلام شده است. با این حال، برآوردها نشان می‌دهد که حدود ۴۱٬۵۰۰ نفر در کشور با این ویروس زندگی می‌کنند؛ رقمی که نشان‌دهنده فاصله میان تعداد مبتلایان واقعی و افراد شناسایی‌شده است. هدف اصلی کنترل HIV کاهش این فاصله است؛ به این معنی که افرادی که از ابتلای احتمالی خود بی‌اطلاع‌اند، باید با انجام تست و مراجعه به مراکز تخصصی از وضعیت سلامت خود مطلع شوند تا درمان در سریع‌ترین زمان آغاز شود.

وی همچنین اذعان کرد: از مجموع مبتلایان شناسایی‌شده در ایران، حدود ۳۰ درصد از طریق رابطه جنسی آلوده به ویروس شده‌اند. اما طبق گزارش مربوط به شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۴، ۶۳ درصد موارد جدید ابتلاء از طریق جنسی بوده است. این تغییر نشان می‌دهد که مسیر انتقال مبتلایان از اعتیاد تزریقی و استفاده از سرنگ مشترک که در گذشته شایع‌ترین راه انتقال بود به‌طور قابل توجهی به سمت انتقال جنسی حرکت کرده است.

عباسیان متذکر شد: آمارها نیز نشان می‌دهد ۷۳ درصد مبتلایان HIV در ایران بین ۲۰ تا ۴۵ سال سن دارند؛ گروه سنی‌ای که بیشترین احتمال فعالیت جنسی در آن وجود دارد. آگاهی از روش‌های پیشگیری از HIV، استفاده از وسایل محافظت‌شده و پرهیز از رفتارهای پرخطر نقش حیاتی در کنترل این روند دارد.

انجام تست HIV در بیش از ۳۰۰ مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری

این فوق تخصص بیماری‌های عفونی توضیح داد: هم‌زمان با روز جهانی ایدز و آغاز پویش ملی (من هم تست اچ آی وی می‌دهم) ، وزارت بهداشت اعلام کرد که یکی از اهداف اصلی این برنامه‌ها، افزایش آگاهی عمومی درباره لزوم انجام تست HIV برای افرادی است که هرگونه فاکتور خطر در زمینه ابتلاء دارند. تشویق افراد در معرض خطر به انجام تست، نقش مهمی در تشخیص زودهنگام و قطع زنجیره انتقال ایفا می‌کند.

وی ادامه داد: تمام تست‌های HIV به‌صورت کاملاً محرمانه انجام می‌شود و اطلاعات مراجعان محفوظ خواهد ماند. در حال حاضر بیش از ۳۰۰ مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری در سراسر کشور فعال است. این مراکز که در تمامی استان‌ها پراکنده‌اند، به‌طور اختصاصی به افراد مبتلا به HIV و داوطلبانی که برای انجام تست مراجعه می‌کنند، خدمات ارائه می‌دهند.

وی افزود: در این مراکز، تست HIV به‌صورت رایگان انجام می‌شود و در صورت تشخیص ابتلاء، درمان نیز کاملاً رایگان ارائه خواهد شد. علاوه بر ارائه خدمات درمانی، این مراکز به خانواده بیماران نیز کمک می‌کنند؛ از جمله مشاوره روان‌شناختی، انجام تست‌های لازم برای اعضای خانواده و ارائه خدمات حمایتی.

به گفته عباسیان: هر مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری دارای آزمایشگاه مجهز، ماما، روان‌شناس و دیگر اعضای یک تیم تخصصی است که برای حمایت همه‌جانبه از افراد مبتلا یا داوطلبِ انجام تست مستقر شده‌اند. این ساختار، به‌منظور افزایش پوشش خدمات HIV و حمایت جامع از مراجعان طراحی شده است.

استقرار میزهای پویش (من هم تست اچ آی وی می‌دهم) در پارک‌ها و میادین

این فوق تخصص بیماری‌های عفونی در ادامه گفت: برای اجرای برنامه‌های مرتبط با پویش (من هم تست اچ آی وی می‌دهم) در نقاط مختلف شهر از جمله پارک‌ها و میادین اصلی، میزهای اطلاع‌رسانی و ارائه خدمات رایگان تست HIV مستقر شده است، این اقدام با هدف دسترسی آسان‌تر شهروندان به خدمات تشخیصی و افزایش سطح آگاهی عمومی انجام شده است.

وی افزود: افراد علاقه‌مند می‌توانند با مراجعه به این میزهای پویش، تست HIV را به‌صورت رایگان انجام دهند و در کوتاه‌ترین زمان از وضعیت سلامت خود مطلع شوند. در این پایگاه‌های سیار، مشاوران آموزش‌دیده نیز حضور دارند تا به پرسش‌های مراجعه‌کنندگان پاسخ دهند و اطلاعات لازم در زمینه پیشگیری، عوامل خطر و مراحل انجام تست را ارائه کنند.

عباسیان تصریح کرد: این طرح فرصت مناسبی برای افرادی است که قصد دارند بدون مراجعه به مراکز درمانی و در محیطی آسان‌دسترس، از وضعیت سلامت خود آگاه شوند. حضور در این پایگاه‌ها داوطلبانه است و تمامی خدمات، با حفظ محرمانگی اطلاعات ارائه می‌شود. این پویش با هدف افزایش شناسایی زودهنگام HIV و تشویق افراد به انجام تست دوره‌ای در حال اجراست و تاکنون با استقبال جمعی از شهروندان همراه بوده است.

تولید بخش عمده داروهای HIV در ایران

این فوق تخصص بیماری‌های عفونی اعلام کرد: بخش قابل توجهی از داروهای مورد استفاده برای کنترل ویروس HIV اکنون در داخل کشور تولید می‌شود. بسیاری از داروهای خوراکی مورد نیاز مبتلایان به HIV ساخت ایران است و تنها بخشی از این داروها از خارج وارد می‌شود.

وی ادامه داد: در حوزه درمان کودکان مبتلا به HIV و همچنین مادران بارداری که نتیجه تست آن‌ها مثبت باشد، وضعیت متفاوت است. داروهای خوراکی و تزریقی که بیشتر برای نوزادان و مادران باردار مورد استفاده قرار می‌گیرد، همچنان از خارج کشور تأمین می‌شود. این داروها نقش حیاتی در جلوگیری از انتقال ویروس از مادر به نوزاد دارند.

این فوق تخصص بیماری‌های عفونی اظهار داشت: بر اساس اعلام وزارت بهداشت، یکی از برنامه‌های مهم این وزارتخانه، انجام تست HIV برای تمام مادران باردار است، در صورتی که نتیجه تست مثبت باشد، درمان فوری مادر آغاز می‌شود و نوزاد نیز بلافاصله پس از تولد تحت درمان قرار می‌گیرد؛ همچنین طی فرآیند زایمان، داروهای تزریقی ویژه برای کاهش احتمال انتقال ویروس از مادر به نوزاد تجویز می‌شود.

عباسیان اذعان کرد: ترکیب درمانی موجود چه تولید داخل و چه وارداتی به‌گونه‌ای فراهم شده که نیازهای درمانی مبتلایان، به‌ویژه کودکان و مادران باردار، به‌طور کامل پوشش داده شود.

کاهش انگ اجتماعی اچ‌آی‌وی؛ ضرورتی برای افزایش آگاهی

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به گسترش «انگ اجتماعی اچ‌آی‌وی» در جامعه تأکید کرد که ترس از قضاوت و برچسب‌زنی، بسیاری از افراد را از انجام تست اچ‌آی‌وی بازمی‌دارد. میزان بالای انگ اجتماعی در برابر اچ‌آی‌وی باعث شده این موضوع در رسانه‌ها کمتر مطرح شود و در نتیجه، مردم آگاهی لازم درباره راه‌های انتقال، روش‌های کنترل بیماری و نحوه مراجعه برای تست را نداشته باشند.

عباسیان توضیح داد: فرد مبتلا به اچ‌آی‌وی ممکن است حتی در خانواده و محیط اجتماعی با طردشدگی روبه‌رو شود؛ موضوعی که روند درمان را مختل و سلامت روان فرد را تهدید می‌کند. کاهش انگ اجتماعی یکی از مهم‌ترین راهکارهای کنترل اچ‌آی‌وی در کشور است و جامعه باید بداند که زندگی روزمره و تماس‌های معمول، شامل دست‌دادن، روبوسی، هم‌سفره شدن و تماس با عرق، اشک، بزاق، ادرار یا مدفوع، هیچ نقشی در انتقال ویروس اچ‌آی‌وی ندارد.

وی با بیان اینکه انتقال اچ‌آی‌وی تنها از طریق خون و ترشحات جنسی صورت می‌گیرد؛ افزود: اگر فرد مبتلا درمان منظم دریافت کند و بیماری‌اش تحت کنترل باشد، احتمال انتقال ویروس به نزدیک صفر می‌رسد و طرد اجتماعی افراد مبتلا، نه‌تنها اثرات روانی شدیدی مانند افسردگی ایجاد می‌کند، بلکه باعث می‌شود افراد در معرض خطر نیز از انجام تست بترسند و در صورت ابتلاء، به‌دلیل ترس از برملا شدن وضعیتشان، اعتماد خود را به جامعه و تیم درمان از دست بدهند.

عباسیان خاطرنشان کرد: ضروری است که رسانه‌ها با شفافیت درباره اچ‌آی‌وی، روش‌های انتقال، اهمیت تست و راه‌های پیشگیری اطلاع‌رسانی کنند. مردم باید بدانند کجا مراجعه کنند، چگونه تست بدهند و اینکه نتیجه مثبت به معنای برچسب‌خوردن یا در خطر قرار گرفتن خانواده نیست.

همچنین افزایش آگاهی عمومی و حذف انگ اجتماعی اچ‌آی‌وی، گامی مهم برای حفظ سلامت فردی و جمعی و تشویق مردم به مراجعه داوطلبانه برای تست و درمان است.

به گزارش خبرگزاری مهر، شهرام توفیقی دبیر انجمن علمی مدیریت سلامت ایران درباره «چربی خون بالا، دشمن آرام رگ‌ها» سخن گفت و با اشاره به اهمیت عوامل رفتاری و محیطی در این زمینه گفت: در بسیاری از موارد افزایش چربی خون حاصل نوع تغذیه، بی‌تحرکی و استرس‌های مزمن است و تنها به ژنتیک یا وراثت محدود نمی‌شود.

وی با توضیح علمی ساختار چربی‌های بدن افزود: وقتی از چربی صحبت می‌کنیم، مجموعه‌ای از مواد شامل تری‌گلیسیریدها و کلسترول‌ها مدنظر است. بخش زیادی از این مواد را بدن به‌صورت طبیعی می‌سازد و ضرورتی ندارد که از منابع خارجی به مقدار زیاد وارد بدن شود.

توفیقی تأکید کرد: کبد اصلی‌ترین عضو در ساخت کلسترول است و اگر تولید آن از حد طبیعی بیشتر شود، بخشی از این چربی‌ها روی دیواره رگ‌ها رسوب می‌کند و به تدریج مسیر جریان خون را تنگ می‌سازد.

وی افزود: اگر کلسترول مفید یعنی HDL به میزان کافی وجود نداشته باشد تا کلسترول بد یا LDL را از رگ‌ها پاک کند، این ذرات به هم می‌چسبند و پلاک‌های چربی ایجاد می‌کنند؛ درست مانند زباله‌هایی که در آب جمع شده و مسیر را می‌بندند.

این کارشناس حوزه سلامت با تشریح عوامل افزایش چربی خون گفت: استرس‌های شغلی و روزمره، آلودگی هوا، استفاده از مواد غذایی فرآوری‌شده مانند سوسیس و کالباس، و مصرف بیش از اندازه قند و شکر، همگی از دلایل مهم افزایش چربی خون هستند.

وی افزود: بدن انسان ظرفیت محدودی دارد. وقتی سبک زندگی ما پر از اضطراب، کم‌تحرکی و غذاهای آماده است، کبد ابتدا درگیر سم‌زدایی از آلاینده‌ها می‌شود و دیگر توانی برای تنظیم چربی‌های خون باقی نمی‌ماند.

توفیقی درباره نقش قند در بروز چربی خون عنوان کرد: در حالی که بسیاری تصور می‌کنند صرفاً چربی مضر است، باید گفت مصرف زیاد قند نیز به همان اندازه خطرناک است، زیرا قند اضافی در بدن به چربی تبدیل می‌شود.

دبیر انجمن علمی مدیریت سلامت ایران ادامه داد: این فرآیند با تحریک لوزالمعده و بروز التهاب در پانکراس (پانکراتیت) حتی می‌تواند باعث اختلال در ترشح انسولین و افزایش قند خون شود، که خود چرخه‌ای معیوب میان دیابت و چربی خون ایجاد می‌کند.

توفیقی تصریح کرد: افزایش چربی خون مخصوص سنین بالا نیست. امروزه در نوجوانان و حتی کودکان نیز به دلیل مصرف زیاد چیپس، پفک، شکلات و نوشابه مشاهده می‌شود که سطح تری‌گلیسیرید بالا دارند؛ به‌گونه‌ای که متأسفانه سکته‌های قلبی در سنین پایین‌تر در حال افزایش است.

وی با بیان اینکه «ملاک اصلی سلامت متابولیک، وزن کلی بدن نیست بلکه دور شکم است»، خاطرنشان کرد: چربی شکمی شاخص مهمی برای خطر بیماری‌های قلبی محسوب می‌شود و افراد باید با مشورت پزشک، اندازه مناسب آن را بدانند.

توفیقی یکی از مهم‌ترین درمان‌ها را «بازنگری در شیوه زندگی مدرن» دانست و گفت: در شرایط امروز که همه کارها به کمک وسایل کنترل از راه دور انجام می‌شود، میزان تحرک بدنی به شدت پایین آمده است. حتی روشن یا خاموش کردن تلویزیون یا چراغ اتاق با ریموت انجام می‌شود و همین چند قدم ساده که حذف می‌شوند، در درازمدت اثر منفی بر سلامت دارد.

وی افزود که طبق مطالعات، تنها جایگزینی رفتارهای فعال‌تر روزمره می‌تواند تا هشت درصد احتمال چاقی در کودکان را کاهش دهد.

به گفته وی، استفاده مداوم از تلفن همراه و شبکه‌های اجتماعی نیز علاوه بر کاهش فعالیت بدنی، سطح استرس، اضطراب و بی‌خوابی را افزایش می‌دهد. وی توضیح داد: نور صفحه موبایل، میدان‌های الکترومغناطیسی و گرمای باتری، همگی می‌توانند نظم خواب و سیستم عصبی را مختل کنند. خواب خوب باید در محیط تاریک و دور از وسایل الکترونیکی باشد.

توفیقی درباره راهکارهای تغذیه‌ای مقابله با چربی خون اظهار داشت: اصلاح الگوی غذایی باید از دوران کودکی و در نهادهایی مانند خانواده و مدرسه آغاز شود. مسئولان آموزش و پرورش باید در تأمین خوراک سالم برای دانش‌آموزان توجه داشته باشند. مصرف خوراکی‌های طبیعی، استفاده از سبزیجات تازه و پرهیز از غذاهای فرآوری‌شده از اصول اولیه تغذیه سالم است.

وی افزود: توصیه می‌شود سبزیجات جایگزین اصلی در وعده‌های روزانه باشند؛ نه میوه‌ها، زیرا برخی میوه‌ها قند بالایی دارند. سبزی‌ها با داشتن فیبر زیاد به کاهش جذب چربی و تنظیم قند خون کمک می‌کنند.

این کارشناس درباره انتخاب منابع پروتئین گفت: گوشت شتر و بز به علت چربی و کلسترول پایین می‌توانند گزینه مناسبی باشند، در حالی که مصرف گوشت گوسفند باید به حداقل برسد. همچنین گنجاندن ماهی در رژیم غذایی دو یا سه بار در هفته توصیه می‌شود.

توفیقی ورزش منظم را بخش جدایی‌ناپذیر کنترل چربی خون دانست و افزود: حداقل سه بار در هفته، هر بار بیست دقیقه فعالیت فیزیکی ملایم مانند پیاده‌روی، برای حفظ سلامت قلب و رگ‌ها مفید است. کسانی که محدودیت‌هایی دارند باید با مشورت پزشک نوع و شدت فعالیت خود را انتخاب کنند.

وی درباره استفاده از مکمل‌های دارویی توضیح داد: ویتامین پB3( نیاسین) و اسیدهای چرب امگا -۳ از مؤثرترین مکمل‌ها در کنترل چربی خون هستند. در شرایط فعلی که هوا و غذا آلوده است، به‌ویژه برای افراد بالای ۵۵ سال، مصرف منظم آن‌ها توصیه می‌شود.

این پزشک فارماکولوژیست در مصاحبه با رادیو گفتگو با اشاره به نقش فشار روانی در افزایش چربی و قند خون خاطر نشان کرد: در کنار تغذیه و ورزش، ذهن آرام و خواب کافی کلید سلامت متابولیک هستند. پیشرفت‌های جهان مدرن اگر با آگاهی و تعادل همراه نشوند، آرام‌ترین دشمن رگ‌ها را در درون ما فعال می‌کنند.